Het valt mij op dat te veel mensen het oeuvre van Marvin Gaye beschouwen als slaapkamermuziek. Wie op afgezaagde wijze een avond wil doorbrengen met zijn of haar partner steekt wat kaarsjes aan en gooit Marvin Gaye in de cd-speler. Ja, of Barry White en als je wat jonger bent D’Angelo. Hoewel Gaye’s plaats in het pantheon der soullegendes staat als een huis en zijn plaat What’s Going On in de meeste blanke popbladen gerekend wordt tot de beste platen aller tijden ben ik toch van mening dat het collectieve beeld dat bestaat van Marvin Gaye zijn muziek niet genoeg recht aandoet. Nou kan natuurlijk niet ontkend worden dat Gaye’s muziek zich uitstekend leent voor een romantische of zelfs erotische context en dat seksualiteit en relationele materie veel voorkomende onderwerpen zijn, maar er is meer aan de hand met de muziek van de vroeg gestorven nachtegaal.
Het lijkt in eerste instantie geen argument, maar Marvin Gaye was een gekwelde ziel. Er zijn natuurlijk altijd veel artiesten met een zwaar verhaal geweest, maar Gaye’s persoonlijk gesteldheid had een werkelijke invloed op zijn artistieke keuzes. Gedurende zijn professionele carriere ging hij gebukt onder depressie, verlies (de te vroege dood van zijn beste vriendin en zangpartner Tammi Terrell), drugsverslaving en de druk van zijn sterrenstatus. De grootste invloed op zijn getroubleerde geest was echter zijn op zijn zachtst gezegd slechte verstandhouding met zijn vader, door wie hij in 1984 doodgeschoten zou worden. Marvin Gay senior was een verknipt persoon. Hij was een streng religieuze dominee, die zijn vier kinderen verbood om ook maar iets seculiers te ondernemen. Waardering van vaderlief voor zijn prestaties als soulzanger is dan ook iets waar Marvin Gaye tot aan zijn dood naar heeft kunnen fluiten. Daarnaast was zijn vader een vermeende travestiet, die zijn kinderen zowel psychisch als lichamelijk misbruikte.
Dit lichamelijk misbruik legde de basis voor wat door het hedendaagse publiek zo vaak foutief bestempeld wordt als slaapkamermuziek. Gaye worstelde vanaf zijn puberteit tot ver in zijn volwassen bestaan met zijn seksualiteit. Gekweld door impotentie, paniekaanvallen en bovendien een slecht huwelijk met de achttien jaar oudere zus van zijn platenbaas was seks nooit vanzelfsprekend een genotschenkende bezigheid voor hem geweest. Een affaire met de jonge Janis Hunter bracht hier verandering in en zijn eerste aanraking met hartstocht inspireerde Gaye tot het maken van zijn conceptalbum Let’s Get It On, dat vaak wordt gezien als een viering van intimiteit, maar wellicht beter beschouwd kan worden als een seksuele verlossing.
Uit zijn uiteindelijke echtscheiding met Anna Gordy in 1977 wist Gaye tegen alle verwachting in genoeg inspiratie te halen voor zijn zoveelste meesterlijke conceptalbum. Here, My Dear werd voornamelijk opgenomen om de aan Gordy verschuldigde alimentatie te bekostigen en aan de laatste contractuele verplichtingen naar Motown te voldoen, een weinig liefdevolle opzet voor een plaat. Here, My Dear, alhoewel gemengd ontvangen bij haar release, kan echter beschouwd worden als een baanbrekend meesterwerk. Met veel aandacht voor de scheiding zet Gaye zijn gedoemde huwelijk op epische wijze uiteen, verpakt in lome funk en stonede vocale overdubs.
Voor zover de Marvin Gaye die menig bevruchting van fijn geluid voorzag, want als artiest had Gaye veel meer in zijn mars. Dit komt het duidelijkst, en voor het eerst, naar voren in zijn absolute magnum opus, What’s Going On uit 1971, naar mijn mening de beste plaat ooit gemaakt. Gaye opende vele nieuwe deuren voor zwarte muzikanten. Hij introduceerde het conceptalbum binnen het soulgenre, was de eerste die zijn achtergrondvocalen door middel van overdubs zelf inzong en misschien wel het belangrijkst: hij brak uit zijn Motownhok. Motown was voor What’s Going On een weinig avontuurlijk en formulair soulimperium uit Detroit. Muzikanten leefden in een keurslijf en werden geacht te functioneren binnen de geoliede hitmachine van liefdesliedjes. Marvin Gaye was naast één van de meest getalenteerde zangers uit de muziekgeschiedenis ook begenadigd drummer en toetsenist en begon zoals vele Motownartiesten als sessie-muzikant. Hij wilde diep van binnen een jazzcrooner a la Nat King Cole worden, maar zag zijn pogingen om buiten het rhythm en blues-plaatje te stappen falen bij een groot publiek. Toen Tammi Terrell, met wie hij twee platen had opgenomen, stierf aan een hersentumor raakte Gaye in een diepe depressie en zocht hij troost in de muziek. Hij begon een ambitieus project, genaamd What’s Going On, waarin stedelijke armoede, de Vietnam-oorlog, religie, drugsgebruik en spiritualiteit een plek hadden. Gaye’s zwager en CEO van Motown, Berry Gordy, wilde deze gewaagde lp het liefst uit het raam gooien, maar Gaye hield vol. Godzijdank.
What’s Going On schreef geschiedenis. Bij Motown zouden meerdere artiesten hun artistieke vrijheid gaan opeisen (met Stevie Wonder als wellicht belangrijkste voorbeeld) en vele soulartiesten betrokken concepten en consciousness in hun muziek. Gaye de artiest was vrij en de eerdergenoemde Let’s Get It On en Here, My Dear vormen samen met I Want You en Gaye’s overwegend instrumentale Trouble Man, één van beste blaxploitation soundtracks ooit, een zogeheten golden run die Gaye in de jaren zeventig ondanks, of juist dankzij, zijn gekwelde ziel wist te maken. Zodoende lijkt het mij duidelijk dat degene die Marvin Gaye beschouwt als slaapkamermuzikant zich betreffende zijn gehele artistieke spectrum nog aan het voeteneind van het bed begeeft.
Marvin Gaye heeft ook fantastisch instrumentaal werk op zijn naam staan:
''T'' Plays It Cool van Trouble Man (1972)
Mandota is een nooit officieel uitgebrachte outtake uit 1973
